Odsetki – co o nich wiedzieć wypada?

Jeżeli szukasz definicji odsetek w kodeksie cywilnym, prawie bankowym czy innej ustawie to jej nie znajdziesz. Żadna ustawa nie określa, bowiem tego czym są odsetki. To jednak wcale nie oznacza, że obowiązujące prawo nie zawiera regulacji odnoszących się do odsetek, wręcz przeciwnie. Dzisiaj chciałbym przybliżyć Tobie najważniejsze z nich.

Czym są odsetki?

W odniesieniu do zobowiązań pieniężnych przez odsetki rozumie się wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy. Odsetki takie mają charakter kredytowy. Ich wielkość zależy od wysokości stopy procentowej, wysokości długu od którego są naliczane oraz czasu, w jakim dług powinien być przez dłużnika spłacony (np. pożyczka lub kredyt).

Wyróżnia się także odsetki za opóźnienie w spełnieniu zobowiązania pieniężnego. Wówczas odsetki mają charakter odszkodowawczy i represyjny wobec dłużnika.

Odsetki są świadczeniem okresowym i ubocznym wobec długu, z którym są związane. Dług jest świadczeniem głównym, jakie dłużnik ma obowiązek spełnić na rzecz wierzyciela. Odsetki mają natomiast charakter akcesoryjny, gdyż prawo do żądania zapłaty odsetek nie może powstać bez prawa do żądania zapłaty długu głównego. Jednak prawidłowość ta nie działa w drugą stronę, tj. jeśli roszczenie o zapłatę odsetek już powstało, to jest niezależne od prawa do żądania zapłaty długu głównego. Może zatem trwać po wygaśnięciu tego długu, być samodzielnym przedmiotem obrotu prawnego (np. przelewu) oraz może być dochodzone przed sądem niezależnie od długu głównego.

Kiedy powstaje obowiązek zapłaty odsetek?

Pamiętaj, że w obrocie prawnym nie ma generalnego obowiązku płacenia odsetek od długu pieniężnego. Obowiązek ich zapłaty musi wyraźnie wynikać z jednego z poniższych źródeł:

  • czynności prawnej,
  • przepisu ustawy,
  • orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu.

Zastrzegając odsetki na podstawie czynności prawnej np. umowy, należy pamiętać o kilku istotnych zasadach. Przede wszystkim o tym, że odsetki nie mogą być wyższe niż odsetki maksymalne. Maksymalne odsetki to czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Kredytem lombardowym jest kredyt refinansowy udzielany bankom przez NBP pod zastaw papierów wartościowych. Wysokość stopy kredytu lombardowego określana jest przez Radę Polityki Pieniężnej. Jeżeli wysokość odsetek ustalonych na podstawie umowy będzie przekraczać wysokość odsetek maksymalnych, wierzycielowi należą się odsetki maksymalne. Postanowienia umowy nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, również w przypadku dokonania wyboru prawa obcego dla umowy.

W sytuacji, gdy strony umowy umawiają się na zapłatę odsetek, ale nie określają ich wysokości w żaden sposób, to wierzycielowi należą się odsetki ustawowe. Wysokość odsetek ustawowych określa rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych. Na dzień opublikowania tego wpisu ich wysokość wynosi 13 % w stosunku rocznym.

UWAGA!!!

Od dnia 01 stycznia 2016 r. obowiązują nowe zasady ustalania wysokości odsetek ustawowych i odsetek maksymalnych. Przeczytasz o tym tutaj: Odsetki ustawowe, odsetki maksymalne, odsetki za opóźnienie – nowe zasady obliczania.

Pamiętaj także, że strony umowy nie mogą z góry umawiać się na naliczanie odsetki od zaległych odsetek. W art. 482 § 1 kodeksu cywilnego zawarty jest tzw. zakaz anatocyzmu, czyli zakaz ustalania z góry w umowie, naliczania odsetek od zaległych odsetek. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, dlatego też wszelkie postanowienia umowy, które naruszają przewidziany w nim zakaz, są nieważne. Od zakazu anatocyzmu istnieją trzy wyjątki, będzie o nich mowa poniżej.

Co się tyczy obowiązku zapłaty odsetek na podstawie przepisów ustaw, to najważniejsze znaczenie mają odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego określone w art. 481 § 1 kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia nawet, gdy nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. W razie zwłoki dłużnika (zwłoka ma miejsce wówczas, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązania w terminie), wierzyciel oprócz odsetek ustawowych może żądać także naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Ważnym przepisem szczególnym względem powyższej regulacji kodeksowej jest art. 7 ustawy terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Transakcją handlową jest umowa, której przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, jeżeli strony tej umowy zawierają ją w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową. Zgodnie z tą ustawą, jeżeli dłużnik, w terminie określonym w umowie albo wezwaniu do zapłaty, nie dokona zapłaty na rzecz wierzyciela, który spełnił określone w umowie świadczenie niepieniężne, wierzycielowi przysługują, bez odrębnego wezwania, nie odsetki ustawowe tylko odsetki w wysokości odsetek za zwłokę, określanej na podstawie Ordynacji podatkowej, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty.

UWAGA!!!

Od 01 stycznia 2016 r. podstawę do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stanowi suma stopy referencyjnej NBP i ośmiu punktów procentowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. Przeczytasz o tym tutaj: Odsetki ustawowe, odsetki maksymalne, odsetki za opóźnienie – nowe zasady obliczania.

Obowiązek zapłaty odsetek może także wynikać z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jednakże w takich przypadkach podstawą prawną takiego obowiązku powinien być zawsze przepis prawa, który upoważnia te organy do przyznania oraz oznaczenia wysokości odsetek.

Przedawnienie roszczenia o zapłatę odsetek.

Jak już wspomniałem, odsetki z chwilą powstania uzyskują niezależność od długu głównego. Odsetki takie mają odrębne i własne zasady odnoszące się do terminu ich przedawnienia. Z uwagi na fakt, że roszczenie o odsetki to ma charakter okresowy przedawnia się, co do zasady, z upływem 3 lat, zgodnie z art. 118 k.c. Termin ten dotyczy wszelkich roszczeń o odsetki, bez względu na to, czy są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, czy nie.

Należy jednak pamiętać, że stwierdzone prawomocnym orzeczeniem roszczenie o wymagalne odsetki przedawnia się z upływam 10 lat. Jednak w sytuacji odsetek należnych w przyszłości, mimo ich potwierdzenia prawomocnym orzeczeniem, objęte są one trzyletnim terminem przedawnienia.

Wyjątki od zakazu anatocyzmu.

Umawianie się z góry o zapłatę odsetek od zaległych odsetek jest zabronione, to już wiesz. Od zakazu pobierania odsetek od odsetek istnieją jednak trzy wyjątki i jest to możliwe w następujących przypadkach:

  • dłużnik i wierzyciel mogą umówić się o zapłatę odsetek od odsetek już po powstaniu zaległości. Czyli, takie uzgodnienie stron będzie skuteczne i dopuszczalne, jeśli dłużnik był już opóźniony z zapłatą długu;
  • odsetki od zaległych odsetek mogą być także dochodzone przez wniesienie powództwa do sądu, ale wierzycielowi należą się wtedy odsetki od odsetek od chwili wytoczenia powództwa, a nie zaś za okres wcześniejszy. W praktyce polega to na tym, że powód dolicza do należności głównej odsetki narosłe na dzień poprzedzający wniesienie pozwu (czyli poddaje je kapitalizacji) i wskazuje tak powstałą kwotę jako wartość przedmiotu sporu w postępowaniu sądowym, żądając od niej odsetek od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;
  • zakaz anatocyzmu nie dotyczy również pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Instytucją kredytową jest bank, zaś pojęcie pożyczki długoterminowej obejmuje także kredyt długoterminowy. Strony umowy o pożyczkę czy kredyt długoterminowy mogą więc umówić się z góry na podstawie zapisu umownego, przed powstaniem zaległości, o zapłatę w przyszłości odsetek od zaległych i skapitalizowanych odsetek, jeśli dłużnik banku dopuści się opóźnienia w zapłacie odsetek kredytowych.

Odsetki w bankowości.

W bankowości odsetki definiuje się jako koszt pozyskania kapitału od klientów przez bank w przypadku depozytów albo przychód wynikający z udostępnienia przez bank kapitału kredytobiorcom. Sposób naliczania i wysokość odsetek określają zazwyczaj umowy zawierane pomiędzy bankiem a klientem regulujące wykonywanie danej czynności bankowej.

Wśród podstawowych sposobów naliczania odsetek w praktyce bankowej można wyróżnić:

  • odsetki proste – obliczane od kapitału po upływie okresu oprocentowania i pobierane z dołu po ich naliczeniu,
  • odsetki składane – naliczone po umownym okresie oprocentowania odsetki dolicza się do kapitału i od tej łącznej kwoty po kolejnym okresie oprocentowania nalicza się dalsze odsetki,
  • dyskonto – odsetki są obliczane i pobierane z góry.

Odsetki a kredyt.

Stopa oprocentowania kredytów bankowych mająca wpływ na wysokość odsetek może być stała lub zmienna. Stała stopa procentowa nie ulega zmianom w okresie obowiązywania umowy kredytu. Jeśli miałaby się  zmienić wymaga podpisania aneksu do umowy kredytowej. Znacznie częściej stopa procentowa kredytów określona jest w oparciu o zmienną stopę procentową, liczoną w oparciu o stopę referencyjną np. LIBOR czy WIBOR, powiększoną o marżę banku. Umowa kredytowa określa w jaki sposób to zmienne oprocentowanie jest liczone i kiedy wysokość odsetek może ulegać zmianom.

Zmiana dotychczasowej wysokości odsetek i ustalenie nowej wysokości powinna następować na podstawie parametrów wskazanych w tej umowie. Parametry zmiany stopy procentowej kredytu nie mogą jednak być wskazane zbyt ogólnie. Jest to bardzo ważne, w szczególności w odniesieniu do kredytów konsumenckich. Klauzula zmiennego oprocentowania mająca zastosowanie do tego rodzaju kredytów powinna być przez bank sformułowana precyzyjnie i jednoznacznie. Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 4 listopada 2011 r. I CSK 46/11) w sprawie z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko jednemu z banków o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, orzekł, że:

„Klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego, lecz powinna dokładnie wskazywać czynniki (okoliczności faktyczne) usprawiedliwiające zmianę oprocentowania oraz relację między zmianą tych czynników, a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, określając precyzyjnie wpływ zmiany wskazanych okoliczności na zmianę stopy procentowej, a więc kierunek, skalę, proporcję tych zmian.”

Sposób określania zmiany stopy procentowej kredytu podlega zatem ocenie z punktu widzenia naruszenia interesów konsumenta i w tym zakresie banki, a także SKOK-i oraz inni przedsiębiorcy oferujący pożyczki konsumentom powinni zachować szczególną staranność.

Udostępnij:
  • email
  • Facebook
  • LinkedIn
  • Twitter
  • Google Bookmarks
  • Wykop
  • RSS

Podobne tematy:

5 Komentarzy do Odsetki – co o nich wiedzieć wypada?

  1. PiU pisze:

    Jak zwykle przystępnie i wyczerpująco 🙂

    „Z uwagi na fakt, że roszczenie o odsetki to ma charakter okresowy przedawnia się, co do zasady, z upływem 3 lat, zgodnie z art. 118 k.c. Termin ten dotyczy wszelkich roszczeń o odsetki, bez względu na to, czy są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, czy nie.”

    Tutaj SN uczynił mały wyłom:

    „Ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego:.

    a w uzasadnieniu:

    „gdyby bowiem roszczenie uboczne nie przedawniało się wraz z przedawnieniem roszczenia głównego, dłużnik dla obrony przed nieprzedawnionym roszczeniem ubocznym musiałby, ze względu na uzależnienie powstania roszczenia ubocznego od istnienia roszczenia głównego, wdać się w spór co do przesłanek roszczenia głównego, a to przekreślałoby znaczenie przedawnienia się roszczenia głównego.

    Niewysłowienie omawianej reguły w przepisie kodeksu cywilnego ma uzasadnienie historyczne. Twórcy kodeksu zobowiązań traktowali ją za tak dalece oczywistą, że uznali wysłowienie jej w przepisie za zbędne(…)”

    SN (7) III CZP 42/04

    • Rafał Skiba pisze:

      Przedawnienie roszczeń o odsetki i kilka niuansów z tym związanych, to dobry temat na oddzielny wpis. Powyższe orzeczenie SN autorowi jest jak najbardziej znane, tym niemniej dziękuję za zasygnalizowanie zagadnienia. 🙂

  2. PiU pisze:

    Nawet przez myśl mi nie przeszło, że orzeczenie mogłoby być nieznane 🙂

  3. jendrula0007 pisze:

    Ja swój dług spłaciłem razem z odsetkami zgodnie z pismem tej firmy i nakazem sądowym. Po wpłacie ostatniej raty zadłużenia / zgodnie z ugodą na piśmie/, tego samego dnia wysłałem emaila z pytaniem właśnie o odsetki – czy są wystarczająco spłacone. Nie otrzymałem odpowiedzi co zrozumiałem jako aprobatę całej kwoty z odsetkami jako zgodne z oczekiwaniami firmy. Po 5 m-cach dostałem pismo domagające się dopłaty do kwoty odsetek? Czy tak można?

Pozostaw odpowiedź jendrula0007 Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *