Zaliczka a zadatek pieniężny.

25 lutego 2013 Rafał Skiba inne, zobowiązania

Dzisiaj na blogu odpoczynek od spraw bankowych, ale jak najbardziej pozostajemy w jego konwencji. Mowa będzie o zaliczce i zadatku. Pojęcia te w mowie potocznej często używane są jako słowa bliskoznaczne w odniesieniu do kwoty pieniężnej jaką jedna strona umowy daje drugiej w związku z jej zawarciem. Pod względem prawnym zadatek a zaliczka to jednak dwie różne instytucje, które wywołują inne skutki.

Co to jest zadatek?

Zadatek to kwota pieniędzy (ale może być nim także rzecz) wręczana przy zawarciu umowy przez jedną stronę. Zadatek ma dyscyplinować strony do wykonania zawartej umowy. Jest to dodatkowy element umowy, który pełni rolę zabezpieczenia i odszkodowania, jeżeli umowa nie zostanie wykonana z powodu okoliczności zawinionych przez stronę umowy.

W obrocie prawnym zadatek najczęściej towarzyszy umowom o dzieło i umowom sprzedaży, ale można go wręczyć przy zawieraniu każdej umowy.

Zadatek reguluje kodeks cywilny.

Skutki prawne związane z wręczeniem zadatku określa kodeks cywilny (art. 394 k.c.). Pamiętaj jednak, że regulacja kodeksowa będzie miała zastosowanie tylko wtedy, gdy:

strony nie ustaliły pomiędzy sobą inaczej, innym słowy nie zmodyfikowały tych zasad,
nie ma zwyczajów odnoszących się do skutków wręczenia zadatku pomiędzy stronami umowy.

Co się tyczy zwyczaju, przy zadatku będzie nim praktyka, jaka wykształciła się pomiędzy stronami umowy na gruncie ich dotychczasowej współpracy.

Zgodnie z kodeksem cywilnym, w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli sama go dała, może żądać od drugiej strony sumy dwa razy wyższej niż zadatek. Odstąpienie od umowy odbywa się poprzez jednostronne oświadczenie woli złożone przez stronę umowy.

Jeśli umowa została wykonana zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała (np. na poczet ceny) albo powinien być zwrócony, jeżeli zaliczenie takie nie jest możliwe. Można także od razu ustalić w umowie, że zostanie on zwrócony.

Natomiast w razie rozwiązania umowy, czy to przez strony czy przez sąd zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej nie powstaje. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo, za które odpowiedzialne są obie strony.

Co ważne, przy zadatku strona odstępująca od umowy nie musi udowadniać szkody, którą poniosła wskutek jej niewykonania. Uprawniona strona może skorzystać z możliwości zatrzymania zadatku w pojedynczej lub podwójnej wysokości niezależne od tego, czy na skutek niewykonania zobowiązania doznała ona jakiejkolwiek szkody. Ponadto strona winna niewykonania umowy nie może żądać zmniejszenia wysokości zadatku.

Wysokość zadatku.

Przyjmuje się, że wysokość zadatku, z uwagi na jego charakter odszkodowawczy nie może być dowolna. Wartość zadatku nie może być wyższa niż wartości umowy, w związku z którą został on wręczony.

Istnieje jednak także pogląd odmienny uznający za możliwe zastrzeżenia zadatku o wartości przekraczającej wartości umowy. Osobiście jest mi bliższy pierwszy pogląd.

Kodeksowe zasady można zmieniać.

Jak już wspomniałem, strony umowy mogą inaczej niż w kodeksie cywilnym uregulować skutki związane z wręczeniem zadatku. Modyfikacje te mogą dotyczyć rozmaitych kwestii. W szczególności strony mogą:

określić inne sytuacje, kiedy zadatek będzie mógł przez stroną zostać zatrzymany,
uzależnić odstąpienie od umowy i przepadek zadatku od wyznaczenia drugiej stronie dodatkowego terminu do wykonania umowy,
przyjąć na siebie ryzyko niewykonania umowy niezależnie od okoliczności, czyli także w sytuacji, gdy strona nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie umowy,
postanowić, że zadatek będzie wręczony nie przy zawarciu umowy, ale później w terminie uzgodnionym przez strony,
postanowić, że wręczenie zadatku zostanie zastąpione wpłatą kwoty, która go stanowi na rachunek bankowy drugiej strony umowy,
ustalić inną niż podwójna wysokość zadatku na wypadek niewykonania umowy,
ustalić, że stronie uprawnionej przysługiwać będzie wybór pomiędzy zachowaniem zadatku a dochodzeniem odszkodowania za niewykonanie umowy na zasadach ogólnych,
ustalić, że stronie odstępującej od umowy będzie przysługiwać prawo dochodzenia odszkodowania uzupełniającego ponad kwotę zadatku,
ustalić, że zadatek będzie pełnił rolę zaliczki na poczet ceny.

Wszelkie modyfikacje zasad związanych z zadatkiem muszą wyraźnie wynikać z treści stosownej umowy.

Przedawnienie roszczeń o zadatek.

Roszczenie o zadatek (zwrot lub wypłatę w podwójnej wysokości) ulega przedawnieniu po 10 latach od dnia kiedy stało się wymagalne. Jeżeli jednak zadatek związany był z prowadzeniem działalności gospodarczej termin ten jest krótszy i wynosi 3 lata.

Czym jest zaliczka?

To teraz krótko o zaliczce, a dlatego krótko, że zaliczka w przeciwieństwie do zadatku nie jest nigdzie uregulowana. Zaliczka to po prostu część ceny zapłacona przez jedną ze stron umowy drugiej stronie przed jej wykonaniem. Strona, która dała zaliczkę jest w gorszej sytuacji w porównaniu do strony wręczającej zadatek. Nie przysługują jej bowiem uprawnienia takie jak przy zadatku.

Jeżeli chodzi o zaliczkę to w przeciwieństwie do zadatku, powinna ona zostać zwrócona, gdy nie doszło do wykonania umowy. Zapłacona zaliczka na poczet ceny podlega zwrotowi tej stronie, która ją dała, jako świadczenie nienależne. Nie stoi to jednak na przeszkodzie w dochodzeniu odszkodowania za niewykonanie umowy zgodnie z zasadami określonymi przez kodeks cywilny.

W sytuacji, gdy umowa została wykonana zgodnie z ustaleniami to pieniądze wręczone jako zaliczka są traktowane jako część ceny.

Roszczenie o zwrot zaliczki przedawnia się w tych samych terminach co roszczenie o zadatek.

Dobrze ustalić czy to zadatek czy zaliczka.

Zawierając umowę wskazane jest określenie, jaki charakter ma kwota pieniężna wręczona drugiej stronie. To ustalenia stron będą w pierwszym rzędzie decydować czy kwota ta jest zadatkiem czy zaliczką. Teraz już wiesz, że zaliczka i zadatek to nie to samo. Powodują one różne skutki dla stron umowy w sytuacji, gdy umowa nie została wykonana przez jedną z nich. Należy jednak mieć na uwadze, że sama terminologia, czyli określenie kwoty pieniężnej zadatkiem albo zaliczką, może nie wystarczyć. Z treści umowy może wynikać, że pomimo użycia pojęcia „zadatek”, kwota wręczona drugiej stronie przy zawarciu umowy de facto jest zaliczką albo na odwrót. Okoliczności związane z wręczeniem tej kwoty pieniężnej, zwyczaje oraz skutki prawne jakie strony ustaliły, mogą mieć kluczowe znaczenie.

Udostępnij: