Zastaw rejestrowy jako zabezpieczenie wierzytelności.
W poprzednich wpisach na blogu dotyczących sposobów zabezpieczenia wierzytelności przybliżyłem poręczenie oraz hipotekę umowną. W kolejnej publikacji z tego cyklu chciałbym omówić zastaw rejestrowy, który jest również bardzo często stosowany w praktyce bankowej.
Co to jest zastaw rejestrowy?
Zastaw rejestrowy jest odmianą zastawu zwykłego, który uregulowany jest w kodeksie cywilnym. Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym obciążającym rzecz ruchomą w celu zabezpieczenia wierzytelności. Na jego mocy wierzyciel (np. bank) może zaspokoić się z obciążonej rzeczy bez względu na zmiany jej własności i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika, czyli takimi, którzy nie zabezpieczyli swojej wierzytelności zastawem.
Zastaw rejestrowy różni od zastawu zwykłego przede wszystkim tym, że strony umowy zastawniczej mogą postanowić, aby zastawiony przedmiot pozostawić osobie, która go zastawiła. Może ona zatem nadal z niego korzystać np. w toku prowadzonej działalności gospodarczej.
Zastaw rejestrowy będąc ograniczonym prawem rzeczowym, podobnie jak hipoteka, zapewnia uprawnionemu (w tym wypadku wierzycielowi) określone prawa do rzeczy. Podobnie jak hipoteka jest także prawem akcesoryjnym, czyli jest ściśle związany z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Powstaje i wygasa razem z tą wierzytelnością, nieważność wierzytelności zabezpieczonej skutkuje nieważnością zastawu, nie może być on także przeniesiony bez tej wierzytelności. Od zasady akcesoryjności istnieją jednak pewne wyjątki, o niektórych z nich jeszcze wspomnę.
Zastaw rejestrowy uregulowany jest w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z dnia 06 grudnia 1996 r. (Dz. U. 1996 Nr 149 poz. 703 ze zm.). Należy również pamiętać, że w sprawach nieregulowanych w tej ustawie do zastawu rejestrowego stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
Co można obciążyć zastawem rejestrowym?
Generalnie zastawem rejestrowym można obciążyć rzeczy ruchome i prawa majątkowe pod warunkiem, że są one zbywalne. W szczególności zastawem rejestrowym mogą zostać obciążone:
-
rzeczy oznaczone co do tożsamości, czyli według cech indywidualnych, właściwych tylko dla danego przedmiotu;
-
rzeczy oznaczone co do gatunku, czyli według cech rodzajowych, właściwych dla większej liczby przedmiotów np. towary, surowce, zapasy. Jeżeli zastaw ustanowiono na takich rzeczach w umowie zastawniczej należy określić ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku. Wyodrębnienie to może nastąpić przez ich odrębne przechowanie lub oznaczenie opakowań;
-
zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład ulegał zmianom np. w toku prowadzenia działalności gospodarczej. Takim zbiorem mogą być maszyny, urządzenia, pojazdy, zapasy, półfabrykaty. Zbiór mogą tworzyć rzeczy oznaczone, co do tożsamości lub co do gatunku;
-
wierzytelności zbywalne, np. wierzytelności wynikającej z rachunku bankowego, czy z udziałów w spółce z .o.o.;
-
prawa na dobrach niematerialnych, jeżeli są zbywalne oraz pod warunkiem, że mają charakter majątkowy (np. licencje, patenty). Prawa o charakterze osobistym, które są niezbywalne nie mogą być obciążone zastawem rejestrowym (np. autorskie prawa osobiste);
-
prawa z papierów wartościowych, np. z instrumentów finansowych, w tym z papierów wartościowych np. akcji. Zastaw rejestrowy zabezpieczający wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii może być ustanowiony na rzecz wszystkich wierzycieli bez imiennego ich wskazania. W takim przypadku należy ustanowić administratora zastawu na podstawie umowy między emitentem i administratorem zastawu;
-
prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.), np. tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania, instrumenty rynku pieniężnego, kontrakty terminowe.
Pamiętaj, że zastaw rejestrowy zawsze obciąża całą rzecz lub prawo, nawet jeśli zabezpieczony dług jest niższy niż ich wartość. Zastaw rejestrowy obejmuje części składowe rzeczy i jej przynależności.
Zastaw rejestrowy obejmuje rzeczy, prawa lub składniki zbioru rzeczy lub praw, które weszły w miejsce pierwotnego przedmiotu zastawu zastępując go, chyba że w umowie zastawniczej postanowiono inaczej.
Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Czyli obciążyć zastawem można prawa lub rzeczy przyszłe, które jeszcze nie istnieją lub zastawca nie jest jeszcze ich właścicielem. Obciążenie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.
Jeżeli umowa zastawnicza nie stanowi inaczej, zastaw rejestrowy obejmuje przysługujące zastawcy roszczenia o odszkodowanie z tytułu utraty, zniszczenia lub obniżenia wartości przedmiotu zastawu rejestrowego.
Czego nie można obciążyć zastawem rejestrowym?
Zastawem rejestrowym nie można obciążyć:
- praw mogących być przedmiotem hipoteki, (co można obciążyć hipoteką dowiesz się stąd: „Hipoteka umowna jako zabezpieczenie kredytu”,
- wierzytelności na których ustanowiono hipotekę,
- statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.
Zastawem nie można obciążyć także części składowych innej rzeczy. Częściami składowymi rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości, albo bez istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
Jaką wierzytelność można zabezpieczyć zastawem rejestrowym?
Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej. Zastaw zabezpiecza wierzytelność do najwyższej sumy zabezpieczenia, czyli do określonego pułapu. Co istotne, zastaw rejestrowy zabezpiecza odsetki, roszczenia uboczne wskazane przez strony w umowie zastawniczej oraz koszty zaspokojenia zastawnika mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie zastawu.
Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć dwie lub więcej wierzytelności wynikające z umów przysługujących temu samemu wierzycielowi, np. z dwóch kredytów udzielonych przez ten sam bank. Wierzytelności te powinna określać umowa zastawnicza.
Ponadto zastaw rejestrowy może także zabezpieczać;
- wierzytelności przysługujące dwóm lub więcej wierzycielom,
- dwie lub więcej wierzytelności wynikające z umów,
- wierzytelności objęte układem w postępowaniu upadłościowym lub naprawczym.
W powyższych przypadkach jeden z wierzycieli wskazany w umowie zawartej z pozostałymi wierzycielami lub w układzie, może być upoważniony do zabezpieczenia zastawem rejestrowym wierzytelności przysługujących pozostałym wierzycielom i do wykonywania we własnym imieniu ale na ich rachunek praw i obowiązków zastawnika wynikających z zastawu. Jest to administrator zastawu.
Kto może być zastawcą?
Zastawcą, czyli osobą, która ustanawia zastaw rejestrowy, mogą być zarówno osoby fizyczne jak osoby prawne czy jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Ważne, aby zastawca posiadał prawo do rozporządzania przedmiotem lub prawem, które ma być zastawione. W przypadku, gdy zastaw ma zabezpieczać kredyt bankowy, zastawcą może być dłużnik banku, czyli kredytobiorca lub osoba trzecia dająca zabezpieczenie w postaci zastawu. Za spłatę długu zastawca, niebędący dłużnikiem, odpowiada rzeczowo tj. wyłącznie z przedmiotu zastawu. Jeśli zastaw ustanawia dłużnik banku odpowiada on za spłatę długu całym swoim majątkiem
Kto może być zastawnikiem?
Zastawnik to wierzyciel na rzecz, którego zastaw został ustanowiony. Obecnie zastaw rejestrowy może zabezpieczać wierzytelność przysługującą każdemu wierzycielowi. Z dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej zastaw rejestrowy tj., od dnia 11 stycznia 2009 r. zrezygnowano z zamkniętej listy wierzycieli uprawnionych do zabezpieczenia swoich wierzytelności zastawem rejestrowym. Bez wątpienia jest to dobre rozwiązanie, ponieważ pozwala na szersze stosowanie tej formy zabezpieczenia w obrocie prawnym.
Jak ustanowić zastaw rejestrowy?
Aby skutecznie ustanowić zastaw rejestrowy należy spełnić łącznie dwa warunki:
- zawrzeć umowę o ustanowienie zastawu rejestrowego tzw. umowę zastawniczą zastawcy z zastawnikiem oraz
- wpisać zastaw do rejestru zastawów.
Umowa zastawnicza powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. Powinna ona określać co najmniej:
- datę zawarcia umowy;
- imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą;
- przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom;
- wierzytelność zabezpieczoną zastawem – przez oznaczenie stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika lub może wynikać,
- określenie najwyższej sumy zabezpieczenia.
W razie ustanowienia zastawu rejestrowego na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji, zastaw ten powinien również być odnotowany w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Tym niemniej brak takiej adnotacji nie powoduje nieważności zastawu.
Wpis do rejestru zastawów ma charakter konstytutywny, czyli zastaw powstaje dopiero z chwilą jego dokonania. Bez wpisania zastawu rejestrowego do rejestru zastaw nie powstanie.
Wniosek o wpis zastawu rejestrowego.
Rejestr zastawów to specjalny rejestr prowadzony przez sądy rejonowe, w którym ujawnia się zastawy rejestrowe. Rejestr zastawów, wraz ze złożonymi dokumentami jest jawny. Na wniosek każdego, kto tego zażąda, wydawane są odpisy z tego rejestru.
Sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy. Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów na wniosek zastawnika lub zastawcy. Do wniosku należy dołączyć umowę zastawniczą. Wniosek o wpis do rejestru składa się na urzędowym formularzu.
Wniosek można złożyć także drogą elektroniczną ale wówczas powinien on być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym. Wniosek należy opłacić. Obecnie wysokość opłaty wynosi 200 zł. Jeżeli wniosek nie zostanie opłacony sąd go zwróci.
Kiedy zastaw nie wygasa pomimo, że wygasła zabezpieczona wierzytelność?
Generalnie, tak jak wspominałem wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym (np. na skutek spłaty kredytu) powoduje wygaśnięcie zastawu. Od tej zasady istnieją jednak pewne wyjątki. Jednym z nich jest rozwiązanie sprowadzające się do tego, że strony mogą postanowić w umowie zastawniczej, iż zastaw po wygaśnięciu pierwotnej wierzytelności będzie zabezpieczał inną. Wówczas zastaw rejestrowy nie wygaśnie ale, aby tak się stało strony w umowie zastawniczej muszą określić, co najmniej:
- stosunek prawny, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność (np. nowa umowa kredytu), którą zastaw ma zabezpieczać;
- termin, w którym ten nowy stosunek prawny powinien powstać, nie może on być dłuższy niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia poprzedniej wierzytelności zabezpieczonej zastawem;
- najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności, przy czym suma ta nie może być wyższa od tej, która już jest ujawniona w rejestrze zastawów.
Jeżeli w określonym przez strony terminie nie powstanie stosunek prawny, z którego ma wynikać nowa wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym, zastaw rejestrowy wygasa z upływem tego terminu. Zastawnik ma wówczas obowiązek niezwłocznie dopełnić czynności niezbędnych do złożenia wniosku o wykreślenie zastawu z rejestru zastawów.
Ponadto, aby zastaw rejestrowy nie obciążał rzeczy w nieskończoność, ustawa przewiduje rozwiązanie, że wygasa on i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów po upływie 20 lat od chwili wpisu, chyba że strony postanowią o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, nie dłuższy jednak niż 10 lat. Jeśli strony tak postanowią to powinny wówczas złożyć do rejestru zastawów zmienioną umowę zastawniczą przedłużającą czas trwania zastawu.
Jeżeli zastaw rejestrowy wygasł podlega wykreśleniu z rejestru zastawów. Wykreślenie zastawu rejestrowego powoduje wygaśnięcie zastawu, chyba że wygasł on już wcześniej.
Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego.
Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego nie powoduje co do zasady wygaśnięcia zastawu rejestrowego. Wyjątkiem od niej są pewne sytuacje określone w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego spowoduje wygaśnięcie zastawu, jeżeli:
- nabywca rzeczy nie wiedział i przy zachowaniu tzw. należytej staranności nie mógł wiedzieć o tym, że jest ona obciążona zastawem rejestrowym w chwili wydania mu rzeczy lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem rejestrowym albo
- rzecz obciążona zastawem rejestrowym jest rzeczą zbywaną zwykle w zakresie działalności gospodarczej zastawcy i została ona wydana nabywcy, chyba że nabywca nabył ją w celu pokrzywdzenia zastawnika.
W umowie zastawniczej można zapisać zastrzeżenie na mocy, którego zastawca zobowiąże się, że przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu. Niemniej zbycie lub obciążenie rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym, dokonane wbrew takiemu zastrzeżeniu będzie ważne, jeżeli osoba, na której rzecz zastawca zbył lub obciążył rzecz, nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o takim zastrzeżeniu w umowie zastawniczej w chwili zawarcia swojej umowy z zastawcą. Jednak w takiej sytuacji zastawnik może żądać natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem. W przypadku udzielonego kredytu bank miałby prawo zażądać spłaty udzielonego kredytu.
Co jeśli więcej niż jeden zastaw rejestrowy obciąży rzecz?
Jeżeli nastąpił zbieg obciążeń z zastawów rejestrowych czyli przedmiot zastawu obciąża więcej niż jeden tego rodzaju zastaw, to obowiązuje zasada pierwszeństwa. Sprowadza się ona do tego, że prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej. Jeżeli ten sam przedmiot jest obciążony więcej niż jednym zastawem rejestrowym, o ich pierwszeństwie rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Pierwszeństwo będzie miał zastaw wpisany na podstawie wniosku, który wpłynął do sądu wcześniej. Wnioski, które wpłynęły tego samego dnia, uważa się za złożone równocześnie. W takim przypadku ustanowione zastawy będą miały równorzędne pierwszeństwo.
W jaki sposób zastawnik może zaspokoić się z zastawu rejestrowego?
Jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym nie zostanie spłacona (np. pożyczka lub kredyt) podlega zaspokojeniu z przedmiotu zastawu z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami, chyba że mają one pierwszeństwo na mocy przepisów szczególnych.
Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego następuje w zgodnie z procedurą egzekucyjną zawartą w kodeksie postępowania cywilnego. Strony umowy zastawniczej mogą także ustalić w jej treści inne sposoby zaspokojenia zastawnika określone przez ustawę.
Takim innym sposobem może być przejęcie przez zastawnika przedmiotu zastawu rejestrowego na własność. Sposób ten może być określony w umowie jeżeli:
- zastaw rejestrowy ustanowiony został na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub na innym rachunku w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi;
- przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym;
- przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa lub zbiory rzeczy lub praw stanowiące całość gospodarczą, a strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika;
- przedmiotem zastawu rejestrowego jest wierzytelność z rachunku bankowego.
Umowa zastawnicza może przewidywać również, że zaspokojenie zastawnika nastąpi przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży. Sprzedaż przedmiotu zastawu w tym trybie ma takie same skutki, jak sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym.
Jeżeli zastaw rejestrowy ustanowiony został na zbiorze rzeczy lub praw, stanowiących całość gospodarczą, umowa zastawnicza może dopuścić zaspokojenie zastawnika z dochodów przedsiębiorstwa zastawcy. Wówczas przedsiębiorstwo to może być przejęte w zarząd, zaś w umowie zastawniczej należy określić wymogi, jakie powinien spełniać zarządca takiego przedsiębiorstwa. Zarząd może być również wykonywany przez zastawnika.
Pamiętać należy jednak o tym, że w przypadku, gdy przedmiot zastawu rejestrowego został już zajęty przez komornika zastawnik nie może podejmować czynności mających na celu zaspokojenie na podstawie tych innych sposobów zaspokojenia. Wówczas zaspokojenie wierzyciela następuje w drodze procedury egzekucyjnej.
Przydatna strona dla studentów prawa:) Dobrze i szczegółowo wyjaśnione.
Dziękuję i serdecznie pozdrawiam studentów. 🙂