Na czym polega potrącenie bankowe?

W publikacji na temat Egzekucji komorniczej z rachunku bankowego wspomniałem, że zakaz wypłat z zajętego rachunku bankowego nie wyklucza prawa banku do potrącenia swojej wierzytelności. Dzisiaj chciałbym przybliżyć zasady potrącenia bankowego.

Co to jest potrącenie?

Potrącenie uregulowane jest w kodeksie cywilnym (art. 498-505). Polega ono na tym, że dwie osoby, które są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami mogą potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony. Aby było to możliwe, przedmiotem obu wierzytelności powinny być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku (czyli oznaczone według cech rodzajowych właściwych dla większej grupy przedmiotów), wierzytelności powinny być wymagalne (wierzytelność jest wymagalna jeśli można żądać od dłużnika by spełnił świadczenie na rzecz wierzyciela np. spłacił swój dług pieniężny) i powinny nadawać się do dochodzenia przed sądem lub innym organem państwowym. Skutek potrącenia jest taki, że obie wierzytelności umarzają się wzajemnie do wysokości wierzytelności niższej.

Bardzo prosty przykład: Adam jest winny Zosi 70 zł z tytułu pożyczki. Zosia Adamowi 100 zł z tytułu sprzedaży owoców. Adam dokonuje potrącenia swojej wymagalnej wierzytelności w wyniku, którego jego dług względem Zosi zostaje umorzony w całości, zaś Zosi względem Adama o 70 zł. Adam ma prawo domagać się jeszcze zapłaty 30 zł.

Poza kodeksem cywilnym, Prawo bankowe (art. 93 ust. 2) przewiduje także tzw. potrącenie bankowe. W porównaniu do potrącenia ogólnego stanowi ono przywilej banku, ponieważ w odróżnieniu od potrącenia kodeksowego, bank może potrącić z wymagalną wierzytelnością klienta (dłużnika) swoją wierzytelność, która nie jest jeszcze wymagalna. W praktyce potrącenie bankowe może być sposobem zaspokojenia się banku zamiast wszczynania postępowania egzekucyjnego, gdyż bank będzie mógł zaspokoić swoją wierzytelności z rachunku bankowego klienta, jeżeli będą na nim zgromadzone środki pieniężne.

Kiedy bank może skorzystać z potrącenia bankowego?

Bank może skorzystać z potrącenia bankowego tylko w określonych sytuacjach, mianowicie:

  • jeżeli dłużnika banku postawiono w stan likwidacji lub
  • wystąpi sytuacja, w której bankowi przysługuje prawo ściągnięcia swoich wierzytelności przed nadejściem terminu płatności.

Pierwsza z powyższych okoliczności wystąpić może jedynie w stosunku do pewnych kategorii dłużników bankowych, to jest tych, którzy mogą być w ogóle zlikwidowani w znaczeniu prawnym, nie fizycznym.  🙂 Nie ma ona zatem zastosowania do osób fizycznych,  tylko do podmiotów organizacyjnych. To czy dany dłużnik został postawiony w stan likwidacji należy ocenić na podstawie przepisów regulujących ustrój danego podmiotu będącego dłużnikiem. Takimi dłużnikami mogą być osoby prawne (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna) lub jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi ale przepisy szczególne przyznają im zdolność prawną (np. spółki jawne, spółki komandytowe, spółki partnerskie).

Druga okoliczność, która będzie uprawniać bank do dokonania potrącenia bankowego jest już znacznie szersza i może odnosić się do wszystkich kategorii dłużników banku. Bankowi będzie przysługiwać prawo ściągnięcia wierzytelności przed nadejściem terminu płatności w sytuacjach, w których pomimo oznaczenia w umowie terminu zapłaty, będzie mógł tego zażądać przed nadejściem tego terminu. Bank może potrącić w ten sposób swoje wierzytelność wynikające z czynności bankowych w rozumieniu Prawa bankowego, jak również z tytułu innych czynności, które wykonuje w swojej działalności.

Potrącenie uregulowane w Prawie bankowym rozszerza, a nie ogranicza możliwości banku związanie z potrącaniem wierzytelności. Dlatego jeżeli bank nie będzie mógł skorzystać z potrącenia bankowego, to wciąż ma możliwość potrącenia wierzytelności na podstawie kodeksu cywilnego, gdy zostaną spełnione warunki w nim określone.

Potrącenie a rachunek bankowy.

Bank może potrącić także wierzytelność wynikającą z rachunku bankowego, w tym również z umowy lokaty terminowej. Posiadaczowi rachunku bankowego mogą przysługiwać z tytułu jego prowadzenia różne wierzytelności (uprawnienia) np. o wypłatę pieniędzy, o wypłatę odsetek, o zrealizowanie rozliczeń pieniężnych. Bank może dokonać potrącenia wszystkich wierzytelności tego rodzaju.

Wierzytelność o wypłatę pieniędzy z rachunku jest wymagalna w momencie, w którym posiadacz rachunku wzywa bank do ich wypłacenia. Dotyczy to także lokat terminowych, jeżeli umowa lokaty przewiduje możliwość dokonania wypłaty zdeponowanych środków w każdej chwili z niższym oprocentowaniem albo bez niego. W przypadku lokaty także upływ terminu na jaki została ona zawarta spowoduje wymagalność wierzytelność klienta wobec banku o zwrot pieniędzy.

Co istotne, potrącenie bankowe będzie możliwe także do zrealizowania, gdy rachunek bankowy posiadacza zostanie zajęty. Zajęcie rachunku bankowego nie chroni więc wierzyciela, na rzecz którego zostało ono dokonane przed potrąceniem bankowym.

Jednak bank nie będzie mógł zrealizować swojego potrącenia w razie zaistnienia dwóch sytuacji określonych w art. 504 k.c. to jest, gdy:

  • dłużnik (klient banku) stał się wierzycielem wobec banku dopiero po dokonaniu zajęcia albo
  • wierzytelność banku stała się wymagalna po zajęciu rachunku i później niż zajęta wierzytelność klienta.

W powyższych sytuacjach potrącenie wierzytelności przez bank nie będzie możliwe. Ponadto potrącenie bankowe nie będzie mogło być dokonane w zakresie, w jakim wierzytelność z rachunku bankowego została zajęta jako przedmiot egzekucji należności z tytułu zobowiązań podatkowych. Czyli fiskus zawsze górą. 😉

Jakich wierzytelności nie można potrącić?

Bank nie będzie mógł potrącić także pewnych kategorii wierzytelności, które w ogóle nie mogą być umorzone przez potrącenie zgodnie z kodeksem cywilnym. Są to następujące kategorie wierzytelności:

  • nie ulegające zajęciu (zgodnie z zakazami zawartymi w procedurze egzekucyjnej zapisanej w k.p.c. mającymi na celu zapewnienie dłużnikowi minimum egzystencji),
  • o dostarczenie środków utrzymania (czyli takie, które mają charakter alimentacyjny),
  • wynikające z czynów niedozwolonych (np. odszkodowania należne poszkodowanemu na skutek popełnienia przestępstwa),
  • w stosunku do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne (np. art. 36 § 2 k.s.h., który mówi o tym, że dłużnik spółki nie może przedstawić do potrącenia wierzytelności, jaka mu służy wobec jednego ze wspólników).

Potrącenie bankowe można modyfikować.

Bank powinien złożyć oświadczenie woli o potrąceniu w sposób wyraźny, w formie pisemnej wskazując wierzytelności swoje i klienta, które są potrącane. Przy czym na podstawie umowy  bank może być z tego wymogu zwolniony. Zasady potrącenia wierzytelności z rachunku bankowego mogą być bowiem zmieniane. Modyfikacje te mogą być także zapisane w treści ogólnych warunków czy regulaminów, które stosuje się do umów rachunku bankowego.

Należy jednak pamiętać, że zmiana tych zasad w umowach z konsumentami, nie może polegać na  wyłączeniu lub ograniczeniu potrącenia wierzytelności konsumenta z wierzytelnością banku. Tego typu postanowienia, w razie wątpliwości, uważa się za niedozwolone (tzw. klauzule abuzywne) zgodnie z art. 385³ pkt 3) k.c.

Dozwolona jest natomiast zmiana zasad potrącenia, polegajaca na tym, że bank będzie mógł potrącić swoją wierzytelność z niewymagalaną jeszcze wierzytelnością posiadacza rachunku. Dlatego zawsze warto dokładnie czytać regulaminy, które towarzyszą umowom rachunku bankowego.

Dopuszczalne jest także to, aby bank na podstawie umowy zawartej z klientem wyłączył swoje prawo do dokonania potrącania bankowego.  W praktyce jest to jednak sytuacja bardzo rzadko spotykana.

Udostępnij:
  • email
  • Facebook
  • LinkedIn
  • Twitter
  • Google Bookmarks
  • Wykop
  • RSS

Podobne tematy:

5 Komentarzy do Na czym polega potrącenie bankowe?

  1. Joanna pisze:

    Bardzo wyczerpująco i zrozumiale wytłumaczone.

  2. Rafał Skiba pisze:

    Dziękuję i zapraszam do regularnych odwiedzin 🙂

  3. Aleksandra pisze:

    Witam
    a co w sytuacji gdy bank posiada prawo potracenia bankowego z rachunku bankowego z tyt. np. niespłaconego kredytu i jednocześnie rachunek zostaje zajęty przez komornika?
    co ma wtedy pierwszeństwo?

    • Rafał Skiba pisze:

      Bank może potrącić swoją wierzytelność składając stosowne oświadczenie woli wobec kredytobiorcy a następnie zawiadomić komornika o zrealizowanym potrąceniu.

  4. Agnieszka pisze:

    Bardzo wyczerpujący artykuł, jednakże chciałabym jeszcze prosić o doprecyzowanie jednej kwestii, poruszonej przez Pana w artykule, a mianowicie art. 505 pkt. 1 KC. Czy bank także musi uwzględniać przy potrąceniu kwoty wolne od zajęcia wynikające z art. 54 pr. bankowego ?

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *