Na jakich zasadach działa rachunek powierniczy?

Instytucja rachunku powierniczego znalazła zastosowanie w ustawie o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego z dnia 16 września 2011 r., którą potocznie nazywa się ustawą deweloperską. Rozwiązania wprowadzone przez tę ustawę dotyczące zamkniętych i otwartych mieszkaniowych rachunków powierniczych, do zakładania których zobowiązani będą deweloperzy, mam zamiar przedstawić w kolejnym wpisie: Mieszkaniowy rachunek powierniczy w ustawie deweloperskiej. Dzisiaj tytułem wstępu do tej tematyki, chciałbym przybliżyć Tobie ogólne regulacje dotyczące rachunku powierniczego w Prawie bankowym. 

Zasady działania rachunku powierniczego.

Rachunek powierniczy odnajdujemy w art. 59 ustawy Prawo bankowe. Jest to szczególny rodzaj rachunku bankowego i dlatego w zakresie nienormowanym przez art. 59 stosuje się  do niego przepisy ogólne o rachunkach bankowych zawarte w kodeksie cywilnym (art. 725 733) oraz w ustawie Prawo bankowe (Rozdział 3).

Idea rachunku powierniczego sprowadza się do tego, że mogą być na nim gromadzone wyłącznie środki pieniężne powierzone posiadaczowi tego rachunku przez osobę trzecią na podstawie odrębnej umowy.  Ta odrębna umowa to umowa powiernicza, posiadacz rachunku jest w niej powiernikiem, zaś osoba trzecia powierzającym. Co istotne, na rachunku powierniczym nie można gromadzić innych środków niż należące do osoby trzeciej, jak również środków różnego pochodzenia, tj. zarówno środków osoby trzeciej, oraz środków posiadacza takiego rachunku.

W praktyce rachunek powierniczy wykorzystywany jest przy rozmaitych transakcjach, w których zwiększa bezpieczeństwo zapłaty  tytułem ceny. Stosuje się go jako narzędzie w rozliczeniach pieniężnych wynikających z umów zawieranych pomiędzy powiernikiem i powierzającym.  

Stronami umowy rachunku powierniczego są bank, który otwiera i prowadzi rachunek oraz posiadacz rachunku (powiernik). Osoba trzecia wpłacająca środki pieniężne na rachunek powierniczy nie jest stroną umowy rachunku powierniczego. Środki pieniężne znajdujące się na rachunku powierniczym pozostają jednak jej własnością. Posiadacz rachunku jest jedynie ich dysponentem. Stan ten trwa do momentu, gdy zgodnie z postanowieniami umowy rachunku powierniczego spełnią się warunki do ich wypłaty na rzecz posiadacza rachunku. Jeśli do tego nie dojdzie, środki powinny być zwrócone powierzającemu.

Powierzający wpłaca pieniądze na rachunek powierniczy po to, aby zostały przeznaczone na cel ustalony z posiadaczem rachunku. Posiadacz rachunku dysponuje powierzonymi środkami we własnym imieniu, ale jest zobowiązany wobec powierzającego do rozliczenia się ze sposobu ich wykorzystania. Zobowiązany jest także zwrócić te środki pieniężne, które nie zostały wykorzystane w czasie obowiązywania umowy powierniczej. Kwestie te powinna regulować umowa powiernicza, zawarta przez powierzającego z posiadaczem rachunku powierniczego. Pomiędzy umową powierniczą a umową rachunku powierniczego nie występuje formalny związek. Umowa powiernicza nie musi być w ogóle ujawniona bankowi, nie ma takiego wymogu prawnego.  

Zgodnie z tym co napisałem powyżej, to posiadacz rachunku jest dysponentem środków znajdujących się na rachunku powierniczym. Powierzający pomimo tego, że są to jego pieniądze nie może żądać ich wypłaty do rąk własnych lub na rzecz posiadacza rachunku. Uprawnienie takie przysługuje wyłącznie posiadaczowi rachunku. Nie może on jednak wykorzystać powierzonych mu środków pieniężnych do czasu spełnienia warunków określonych w umowie powierniczej.

Bank nie ma obowiązku kontroli czy dyspozycja wykorzystania pieniędzy zgromadzonych na rachunku powierniczym została złożona przez posiadacza rachunku zgodnie z umową powierniczą. Taki obowiązek można jednak zapisać w umowie rachunku powierniczego, jeżeli strony tak zdecydują.

Powierzający nie ma żadnych uprawnień z tytułu umowy rachunku powierniczego i nie łączy go z bankiem relacja prawna. Nie ma on zatem wpływu na dyspozycje dotyczące rachunku powierniczego oraz nie  jest uprawniony  do otrzymywania  informacji na temat tego rachunku. Jednak obowiązki tego rodzaju po stronie banku również można przewidzieć w treści umowy rachunku powierniczego, zgodnie z wolą stron.

Treść umowy o rachunek powierniczy.

Umowa o rachunek powierniczy podlega ogólnym wymogom co do formytreści określonym przez art. 52 Prawa bankowego. Powinna ona być zatem zawarta na piśmie ale jedynie dla celów dowodowych, czyli niezachowanie tej formy nie prowadzi do nieważności umowy, a powoduje ten skutek, że w razie sporu sądowego strony nie będą mogły, co do zasady, żądać przesłuchania świadków na fakt jej zawarcia. 

Przez zawarcie umowy rachunku powierniczego na piśmie należy rozumieć zarówno „tradycyjny” sposób zawarcia umowy tj., własnoręczne podpisanie egzemplarza umowy przez osobę działającą za bank oraz posiadacza rachunku, jak również zawarcie umowy za pomocą elektronicznych nośników informacji zgodnie z art. 7 Prawa bankowego.

Art. 52 Prawa bankowego wymaga, aby każda umowa rachunku bankowego (więc także umowa rachunku powierniczego) określała w szczególności:

strony umowy,

rodzaj otwieranego rachunku,

walutę rachunku,

czas trwania umowy,

– o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku – wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek,

– wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank,

– formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji,

– przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy,

– przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego,

– zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.

Ponadto umowa rachunku powierniczego zgodnie z art. 59 ust. 3 Prawa bankowego powinna określać warunki, jakie powinny być spełnione, aby środki pieniężne osoby trzeciej wpłacone na rachunek powierniczy mogły być wypłacone posiadaczowi rachunku lub aby jego dyspozycje w zakresie wykorzystania tych środków mogły zostać zrealizowane. Dyspozycje wydawane w tych granicach bank jest zobowiązany realizować, choćby były sprzeczne z zapisami  umowy powierniczej. Nie dotyczy to przypadku, gdy strony przewidziały w umowie rachunku powierniczego obowiązek kontroli ze strony banku czy dyspozycja wykorzystania pieniędzy złożona jest zgodnie z umową powierniczą

Ochrona środków powierzającego.

W związku z tym, że to posiadacz rachunku powierniczego wydaje dyspozycje co do środków pieniężnych,  które zostały na ten rachunek wpłacone, po stronie powierzającego powstaje ryzyko, że środki mogą zostać wykorzystane w sposób sprzeczny z umową powierniczą. W sytuacji, gdy kondycja finansowa posiadacza rachunku jest wątpliwa, odzyskanie tych środków może okazać się niemożliwe. Zabezpieczeniem interesów powierzającego przed takim ryzykiem są  regulacje zawarte w art. 59 ust. 4 – 6 Prawa bankowego.  Przepisy te stanowią, że:

  • w razie wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko posiadaczowi rachunku powierniczego środki znajdujące się na rachunku nie podlegają zajęciu;

  • w razie ogłoszenia upadłości posiadacza rachunku powierniczego środki pieniężne znajdujące się na tym rachunku podlegają wyłączeniu z masy upadłości,

  • w przypadku śmierci posiadacza rachunku powierniczego zgromadzone na tym rachunku kwoty nie wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku.

Powyższe środki ochrony dotyczą wyłącznie środków powierzającego, gdy umowa powiernicza została zawarta z datą pewną. Ponadto gdyby okazało się, iż powiernik wbrew umowie o rachunek powierniczy zgromadził na rachunku także inne środki pieniężne, to te przepisy ochronne nie znajdują do nich zastosowania.

Udostępnij:
  • email
  • Facebook
  • LinkedIn
  • Twitter
  • Google Bookmarks
  • Wykop
  • RSS

Podobne tematy:

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *